سوگیری شناختی:
چگونه ذهن ما تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی می‌گیرد
مقدمه
سوگیری‌های شناختی یکی از چالش‌های مهم درک انسان از واقعیت هستند. از آنجایی که مغز انسان دائماً در حال پردازش اطلاعات است، به کارگیری میانبرهای شناختی برای ساده‌سازی تصمیم‌گیری اجتناب‌ناپذیر است. اما این میانبرها که به نام سوگیری‌های شناختی شناخته می‌شوند، می‌توانند به تصمیم‌گیری‌های نادرست و اشتباهات رفتاری منجر شوند. پژوهش‌های متعددی نشان داده‌اند که سوگیری‌های شناختی چگونه باعث تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی و قضاوت‌های اشتباه می‌شوند. بر اساس نظریات آموس تورسکی و دنیل کانمن (1974)، سوگیری‌های شناختی زمانی رخ می‌دهند که افراد از فرآیندهای غیرمنطقی و شهودی استفاده کنند تا پیچیدگی‌های تصمیم‌گیری را کاهش دهند. این مقاله به بررسی عمیق انواع سوگیری‌های شناختی، تأثیر آنها بر رفتار و روش‌های غلبه بر آنها می‌پردازد.
انواع سوگیری شناختی (Cognitive Bias)
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های سوگیری شناختی، وجود انواع مختلفی از آن‌هاست که بر تصمیم‌گیری‌ها تأثیر می‌گذارند. سوگیری تأییدی یکی از رایج‌ترین سوگیری‌های شناختی است که باعث می‌شود افراد تنها به اطلاعاتی توجه کنند که باورهای موجود آنها را تأیید می‌کند. به عنوان مثال، در تحقیقاتی که در ژورنال روانشناسی اجتماعی منتشر شده است، نشان داده شده است که افراد در زمان تصمیم‌گیری‌های سیاسی بیشتر به اخبار و اطلاعاتی توجه می‌کنند که با دیدگاه‌های خود همخوانی دارد (Nickerson, 1998). این مسأله باعث می‌شود تا افراد در برابر حقایق جدید مقاومت کرده و باورهای قدیمی خود را حفظ کنند، حتی اگر شواهد جدید آنها را نقض کنند.
یکی دیگر از انواع سوگیری شناختی، سوگیری دسترسی و یا همان Availability Heuristic است. افراد به اطلاعاتی که به سادگی در دسترس است و به یاد می‌آید، بیشتر اعتماد می‌کنند. این نوع سوگیری به خصوص در شرایط استرس‌زا و زمانی که فرد تحت فشار است، برجسته‌تر می‌شود. برای مثال، در زمان‌های بحران اقتصادی، افراد ممکن است تنها به اخبار نگران‌کننده و منفی توجه کنند و نتوانند بر اساس تحلیل منطقی و جامع تصمیم بگیرند (Tversky & Kahneman, 1973).
سوگیری در تصمیم‌گیری‌های روزمره
سوگیری‌های شناختی به طور مستقیم بر تصمیم‌گیری‌های روزمره تأثیر می‌گذارند. یکی از بهترین نمونه‌های این تأثیر، اثر لنگر (Anchoring Effect) است که در فرآیندهای تصمیم‌گیری مالی و خرید بسیار رایج است. به عنوان مثال، در تحقیقاتی که توسط تیموتی ویلسون (2002) انجام شده، نشان داده شد که قیمت اولیه یک محصول می‌تواند به عنوان “لنگر” عمل کند و حتی اگر اطلاعات جدیدی در مورد ارزش واقعی محصول در دسترس باشد، ذهن فرد به این لنگر اولیه وابسته خواهد بود. این یافته‌ها به خوبی نشان می‌دهند که چگونه سوگیری‌های شناختی می‌توانند از طریق فرآیندهای ناخودآگاه به تصمیم‌گیری‌های نادرست و غیرمنطقی منجر شوند.
تأثیر سوگیری شناختی بر رفتار اجتماعی
سوگیری‌های شناختی نه تنها بر تصمیم‌گیری‌های فردی بلکه بر رفتار اجتماعی نیز تأثیر زیادی دارند. “سوگیری رفتار گله‌ای” یا “سوگیری رفتار گروهی” یکی از مواردی است که به شدت بر رفتار اجتماعی تأثیر می‌گذارد. افراد تمایل دارند از تصمیمات و رفتارهای جمع پیروی کنند، حتی اگر منطقی‌ترین تصمیم نباشد. این نوع سوگیری در تحقیقات اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است. در یکی از پژوهش‌های معروف که توسط Asch در سال 1956 انجام شد، افراد حتی در برابر شواهد واضح و درست، به دلیل فشار اجتماعی، اشتباهات گروه را دنبال می‌کردند. این پژوهش به وضوح نشان می‌دهد که چگونه فشار اجتماعی می‌تواند بر قضاوت‌های افراد تأثیر بگذارد و آنها را به پیروی از نظر جمع وادارد.
غلبه بر سوگیری‌های شناختی
برای غلبه بر سوگیری‌های شناختی، یکی از اولین و مهم‌ترین قدم‌ها، آگاهی از وجود این سوگیری‌ها و چگونگی تأثیر آنها بر تصمیم‌گیری‌هاست. بسیاری از تحقیقات نشان داده‌اند که با آموزش تفکر انتقادی می‌توان از تأثیرات منفی سوگیری‌های شناختی جلوگیری کرد (Stanovich & West, 2000). همچنین، استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری علمی و مبتنی بر شواهد، مانند مشاوره با متخصصان و بررسی داده‌های دقیق، می‌تواند به کاهش اثرات سوگیری کمک کند.
برای مثال، در یکی از مطالعات انجام‌شده در دانشگاه استنفورد، پژوهشگران نشان دادند که آموزش مدیریت تصمیم‌گیری با استفاده از داده‌های آماری به افراد کمک می‌کند تا از سوگیری‌های شناختی خود کاسته و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند (Larrick, 2004). به همین ترتیب، استفاده از تفکر تحلیلی و تفکیک داده‌ها از احساسات و شهود، یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مقابله با سوگیری‌های شناختی است.
نتیجه‌گیری
سوگیری‌های شناختی به عنوان بخشی از فرآیند تصمیم‌گیری انسانی، می‌توانند به اشتباهات فاحش منجر شوند، اما با آگاهی و آموزش صحیح می‌توان از تأثیرات منفی آنها کاست. از آنجایی که تصمیم‌گیری‌های ما در بسیاری از جنبه‌های زندگی تحت تأثیر این سوگیری‌ها قرار می‌گیرند، یادگیری راه‌های غلبه بر آنها می‌تواند به بهبود کیفیت تصمیم‌گیری‌ها و رفتارهای روزمره کمک کند.
سوگیری شناختی: چگونه ذهن ما تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی می‌گیرد،
موسسه‌ی روانشناسی سی او سی،
